سازدانی: ئاكۆ كەریم

كازیوە ساڵح یەكێكە لەژنە نوسەرە دیارەكانی جیهانی ئەدەبی كوردی. ئەو ماوەیەكی زۆرە لە بواری چیرۆك و شیعرو رۆژنامەوانیدا چالاكە. ئەمساڵیش بۆ یەكەمجار لە وڵاتی میسر، خەڵاتی نەجیب مەحفوز بەخشرایە نوسەرێكی كورد. كە ئەویش كازیوە ساڵح بوو. 

كازیوە ساڵح لەوڵاتی كەنەدا دەژی، تازە گەڕاوەتەوە بۆ كوردستان، لەچاوپێكەوتنی هاوڵاتیدا باس لەسەرەتاكانی ئەزمونی نوسین‌و بەرهەمەكانی دەكات لەگەڵ هۆكاری دەستنیشانكردنی بۆ وەرگرتنی خەڵاتی نەجیب مەحفوز.

هاوڵاتی: سەرەتای ئەزمونی نوسینت دەگەڕێتەوە بۆكەی؟

كازیوە ساڵح: تەمەنم ١٦ ساڵ بوە یەكەم چیرۆكم نوسی، ئەوانەی ئەو كات نوسیم ژمارەیان چوار بون سێ دانەی لە گۆڤاری سەرماوەزی ئێرانیدا بڵاوكرایەوەو دانەیەك بە ناوی گۆڕ غەریب لە برایەتیدا بڵاوكرایەوە، من بە نیازی بڵاوكردنەوە نەبوم، نەشم ئەزانی بەهرەی نوسینم تێدایە، بەڵام بڵاوبونەوەی ئەو چیرۆكانە بەبێ ئەوەی پێویستی بە دەستكاری بێت، دڵنیاكردنەوەی مامۆستا محەمەد رەشید فەتاح لەوەی كە بەهرەی باشی نوسینم هەیە هەر بۆیەش چیرۆكەكانی ناردبوو بۆ بڵاوكردنەوە. ئەمانە وایكرد پێم خۆش بێت بنوسم، بەڵام نەك بەبێ باكگراوندێكی رۆشنبیری باش. ئیتر لەگەڵ خوێندنەكەمدا دەستم كرد بەخوێندنەوەیەكی چڕ بۆ  ماوەی پێنچ ساڵ، زۆربەی بەرهەمە سەركەوتوەكان‌و نوسەرە دیارەكانی جیهانم خوێندەوەو پاشان جارێكی دی دەستم كردەوە بە نوسینی چیرۆك.

هاوڵاتی: چۆن بو لەدوای نوسینی چیرۆك دەستت كرد بەكاری رۆژنامەنوسی؟ 

كازیوە ساڵح: كاری رۆژنامەنوسی بۆ من كاری تەحدا كردن بوو، بەرانبەر دەربڕینێكی وەكو ئەوەی ژنمان لە بواری راگەیاندا نیە، ژن تواناو جورئەتی كاری راگەیاندنی نیە. تەنانەت كاتێك خۆشم گۆڤاری نڤارم دەركرد هەر تەحدایەكی گەورەتربوو. تەحەدای ئەوەی ژنیش ئەتوانێت كاری فكر بكات گۆڤارو دەزگا بەڕێوەبەرێت، حكومەت ناچاربكات مۆڵەتی بداتێ، چونكە بۆ گۆڤاری یەكەم وەزارەتی رۆشنبیری مۆڵەتی بە خۆم نەداو یاسایەكی نەبوو كە مۆڵەت بە كەسی سەربەخۆو بە ژن بدات، پێیان وتم مۆڵەت بە كەسی «مەعنەوی»و «مادی» ئەدرێت نەك تۆ. پاش كۆمەڵێك كێشە كە روبەڕومكرایەوە، ئیتر كاتێك گۆڤاری دوەم دەركرد مۆڵەتدان بۆ ژن و تاكی سەربەخۆ بوو بەیاسا. بەرگەگرتنی ئەو ستەمە بەرهەمدار بوو، دەرگای بۆ ژنان بە گشتی كردەوەو چەندین ژن بون بەخاوەن ئیمتیازی بڵاوكراوە بەبێ ئەوەی سەر بە ئۆرگانێكی حزبی بن. هەر لەبەر ئەو تەحەداكردنەش بوو لەگە‌ڵ ئەوەی لە دەرەوە بڕوانامەی باڵام لە بواری رۆژنامەنوسیدا وەرگرت، بەڵام تەنها ماوەی پێنچ مانگ كارم پێ كرد.

هاوڵاتی: لەبواری رۆژنامەنوسی‌و چیرۆك و رۆمان نوسیندا كاردەكەیت‌و دەنوسیت، ئایا دەتوانیت مافی هەمویان بدەیت؟

kazewaكازیوە ساڵح: لە دەرەوە ئەركی یەكەمم پەروەردەكردنی دوو برام بون، ئەو كات مناڵ بون،  ئامانجی دوەم خوێندن بوو. سێهەم كارەساتی جینۆسایدی كوردبوە؛ چوارەم؛ نوسین لە زنجیرەی پێنجەمدا دێت، تەنانەت لێرەشدا خویندنەوەی پێش ئەكەوێت. من یەك رۆمانم بەزمانی ئینگلیزی نوسیوە، چەند كورتە چیرۆكم نوسیوە، بەڵام  كاری باش بون، بۆ نمونە چیرۆكێكم وەرگێردراوەتە سەر زمانی ئیسپانی كراوە بە ڤیدیۆ كلیپی گۆرانی، ئەوەی كراوە بە ئیتاڵی و عەرەبی و ئینگلیزی خەڵاتی وەرگرتوە، چیرۆكی كێ كوشتنەكەی ئاشكراكرد لەلایەن مامۆستایەك كە وانەكانی پێنجی ئامادەی ئەڵێتەوە خراوەتە میتۆدی خۆیەوە بۆ خوێندكارەكانی. كارە ئەدەبیەكانم كەم و پۆخت بون. هیچ لایەنێكیان وەكو ئەوەی خۆم ئەمەوێت مافم پێ نەداون، لە بەر بێ كاتیش هیچ لایەنیكیان هەموو تواناكانی منی لەو بوارانەدا دەرنەخستوە، لەگەڵ ئەوەشدا هەوڵم داوە هەر یەكەیان ئەوەندەیان ماف بدەمێ كە سەركەوتنی تیا بەدی بكرێت، بەڵام من تەنها مافی خۆمم نەداوە، ئەركە زۆرەكان جێگەی منی مرۆڤ و منی ژنی لێژ كردوە

هاوڵاتی: ماوەی چەند ساڵێك چویتە دەرەوەی كوردستان كارت لەسەر جینۆساید كرد، دوا پرۆژەت چی بوو؟

كازیوە ساڵح: جگە لە مافی مرۆڤ و نوسین و بەشداری كۆنفراس، لە زۆر روی ترەوە كارم بۆ جینۆسایدكردوە، لە روی ئەكادیمی ماستەرەكەم لە سەر جینۆسایدە؛ لە روی كلتوریەوە ٢١ نەتەوەی جیاواز ئەوانیش وەكو كورد روبەڕوی جینۆساید بونەتەوە لە مەكۆی جینۆسایدی كوردو لە میانەی دروستكردنی پرۆژەی دژە جنۆسایدەوە كە دوو ساڵە دروستم كردوە كۆكردوەتەوە؛ لە روی سیاسیەوە هەر لە ٢٠٠٣ وە سەرۆكی كەنەداو وەزیری دەرەوەی كەنەدام لەسەر جینۆسایدی كورد بە دەنگ هێنا؛ لەسەر كچە فرۆشراوەكان بە میسر دوو ساڵ لە روی جیاوازەوە كارم لەسەر كردو، هەتا خاتونی یەكەمی میسریشم لێ ئاگاداركردەوە؛. دوا پرۆژەم بە سەرپەرشتی‌و سپانسۆری سەنتەری لێكۆڵینەوەی ئەكادیمی هۆڵۆكۆست و زانكۆی یۆركی كەنەدا ماوەی دوو مانگ لەو وڵاتانەی لە ئەوروپادا جینۆساید یان هۆلۆكۆستی تیا كرا گەڕام بەسەر هەموكامپەكانی مەرگ، مۆزەخانەو شوێنەوارەكانی دی بۆ لێكۆڵینەوەی مەیدانی. لە كۆتای گەشتەكەدا هاتمەوە كوردستان بۆ ئەوەی بزانم كاركردن لە سەر جینۆساید كورد لە چ ئاستێكدایە، لە چ رویەكەوە ئەتوانم خزمەت بكەم بەراورد بەوەی لە دەرەوە بینیومەو وەرمگرتوە، ئەوانە ئەبن بە پرۆژەی داهاتوو.

هاوڵاتی: فۆڕم و نوسینی تۆ چ جۆرێكە؟ چی جیای دەكاتەوە لەنوسەرانی تر لەچیرۆك و رۆمانەكاندا؟

كازیوە ساڵح: منیش لە سەرەتاوە وەكو ئەو ژمارە زۆرەی نوسەرانی كوردستان كەوتبومە ژێر كاریگەری فۆرمی ئنشای چیرۆك و وشەسازی لە بری چیرۆكسازی، بەڵام پاش ماوەیەك كە ئەمبینی ئەو چیرۆكانەی بە زمانێكی رون نوسراون، روداویان كردوە بە ئامانج نەك فۆرم، زیاتر لە یادەوەری خەڵكدا ماوەتەوە، ئیتر رێڕەوی خۆمم گۆڕی لە چیرۆك نوسیندا، بە تایبەت پاش ئەوەی لە كەنەدا ئەدەبی پۆست كۆڵنیاڵم خوێند تێگەشتم، هەندێكی فۆرمی تێكستواڵ روداو ئەكوژێت‌و روداویش چیرۆك دروست ئەكات، لەو كاتەوە من چەند فۆرمێكی جیاوازم بە كارهێناوە، بەڵام لە هەمویاندا چەند فاكتەرێك بە ئاشكرا درك پێ ئەكرێت، لەوانە: بونی روداوێك كە توانای مانەوەی هەبێت لە یادەوەریدا؛ هەبونی چركە ساتە سایكۆلۆژیەكان، واتە ئەگەر كارەكتەرەكە  بۆ نمونە هەناسەی سوار بێت، خوێنەر لە كاتی خوێندنەوەیدا هەناسەسوار ئەبێت، ئەتوانێت باری سایكۆلۆژی نوسەرو كارەكتەرو خوێنەر یەك بخات؛ هەبونی تەكنیكی بەستنەوەی روداو بە دوو میكانیزم، یەك بەستنەوەی روداو بە روداوەو بەشێوەیەك خوێنەر وا هەست بكات چەند چیرۆكیكی لە یەك وێنەدا خوێندوەتەوە، وێنەیەكیش شتێك لە ئازادی ئەدات بە خوێنەر كە ترجمەی خۆی تیا بكات. لە لایەكی دیش گرنگ نیە كێشە سەرەكیەكە كۆمەڵایەتی، سایسی، ئاینی، ئابوری یان كلتوریە، بەستنەوەیەكی سایكۆلۆژی لە رێگەی روداو لەناو روداو بەدی ئەكرێت، زۆرجار واقعی فەنتازیم بەكارهێناوە، بەڵام نەك بەشێوەیەك بە تەواوی لە خەو بچێت. لەسەرو ئەمانەشەوە، یەك چیرۆك نەبێت كارەكتەرەكانی دوو خوشكی پەناهەندەن، كاركتەری سەرەكی چیرۆك لای من هەمیشە بەشێوەیەكی باڵا مامەڵەی لەگەڵ كراوە، كاركتەرێكە لەگەڵ هەموو نسكۆكادا دواجار ئەبێت بە كارەكتەرێكی یاخی، دەرون بەرزو بە كەرامەتە، بەجوانی ئەژی و بە جوانی ئەمرێت.

هاوڵاتی: دواین خەڵاتتان، خەڵاتی نەجیب مەحفوز بوو، ئایا دەكرێت هەندێك زانیاریمان لەبارەی ئەم خەڵاتەوە بدەیتێ، چۆن بوو ئێوه دەستنیاشانكران بۆ وەرگرتنی، هیچ كوردێك پێشتر ئەو خەڵاتەی وەرگرتوە؟

كازیوە ساڵح: وەكو چۆن خەڵاتی ئەحمەد شەوقی باشترین خەڵاتی شیعرە، خەڵاتی نەجیب مەحفوزیش باشترین خەڵاتی رۆمان و كورتە چیرۆكەو لەلایەن دەزگای «نەغم»ەوە كە لە ساڵی ١٩٩٠ وە دەدرێت بە كەسی براوە،  نوسەر بۆ ئەوەی بەشداری ئەم خەڵاتە بكات پێویستە كتێبی بڵاوكراوەی هەبێت ، چیرۆكی بڵاوكراوەی هەبێت، چەند مانگ پێشتر بابەتەكان ئەڕوات بۆ لیژنەی هەڵسەنگاندن كە چوار رۆشنبیری دیار كە هەر چواریان دكتۆرایان لە ئەدەبدا هەیە هەڵدەسەنگێت، ئەو بابەتە هەڵئەبژێرن كە بە شایانی خەڵاتەكەی ئەزانن، كەسی براوە هەتا ئێستا  ساڵانە سێ كەس بون، بەڵام ئەم ساڵ تەنها دوو كەسن، یەكەم خاتوو مریم الزغابی كە بە رۆمان‌و دوەم من بە كورتە چیرۆكی «دەزگیرانە قوڕینەكەم»، بەپێی قسەی محەمەد مەحفوز سەرۆكی دەزگاكە  ئەم ساڵ ١٠٦١ نوسەر بەشداربون و براوە دوو كەس بون چونكە ئەو دوانە هەموو دەنگەكانیان پێدراوە، لە ساڵانی رابردودا كەسی براوە جگە لە هەزار دۆلار، مەدالیای نەجیب مەحفوزی وەرئەگرت، بەڵام لە دوو ساڵی رابردوە پارە پێشكەش ناكەن، بەڵكو مەدالیاكە گۆڕاوە بە «درعی ئاڵتونی»، خەلاتەكە لەئاهەنگێكی شایستەدا لە لایەن وەزیری رۆشنبیری میسریەوە پێشكەش ئەكرێت و بەر لەم ئاهەنگە لە كۆنفراسێكدا لێژنەكە لێكۆڵینەوەیەكی قوڵ سەبارەت بەو لایەنانەی وای لێكردون ئەو بابەتە هەڵبژێرن دەخەنەڕوو، نەمبیستوە پێشتر كوردێك ئەم خەڵاتە وەربگرێت، ئەم خەڵاتە لەكاتی مەراسیمەكەدا روپۆشی راگەیاندنی گەورەی بۆ ئەكرێت و ساڵانی پێشو جگە لە وەزیری رۆشنبیری میسر، وەزیری رۆشنبیری كوێت‌و قەتەریش بەشداریان تێیدا كرد.

هاوڵاتی: مەراسیمی دابەشكردنی خەڵاتەكە كەی بەڕێوەدەچێت؟

كازیوە ساڵح: هێشتا رۆژی كۆنفراسەكە دەستنیشان نەكراوە، من لە نامەیەكدا داوام لێكردون یان كۆتای مانگی یازدە، یاخود ناوەڕاستی دوازدە مەراسیمەكە جێبەجێ بكرێت، چون من هەتا ٢٥/١٠ هەر لە دەرەوەی كەنەدام، كاتێكیش ئەگەڕێمەوە لەبەر ئەوەی چوار مانگە لە دەرەوەم هەندێ كاتم ئەوێت بۆ رێكخستنەوەی كارەكانم، جا خوازیارم خواستەكەم بهێن.

هاوڵاتی: دواین پرۆژەتان چیە؟

كازیوە ساڵح: لێكۆڵینەوەیەك لەسەر ئەنفال‌و جینۆسایدم بەدەستەوەیە، بەزمانی ئینگلیزی و كوردی. هەروەها رۆمانێكیشم لەبەردەستدایە لەبارەی ئەنفالەوە، ئەویش بەزمانی ئینگلیزیە. لە رۆمانێكی منداڵانیشدا كار دەكەم، كە ئەویش بە زمانی ئینگلیزیە.