رۆژنامەنووسانی كورد، بەدوای هەر بانگەوازێكدا دەچن كە بكرێت بۆ گفتوگۆكردن لەبارەی چۆنیەتی كەمكردنەوەی فشار لەسەر رۆژنامەگەری چاپكراو‌و دەرباز كردنی ئەو جۆرەی میدیا لەو قەیرانەی رۆژنامەگەریی چاپكراو یان ئەوەی پێی دەوترێت رۆژنامەی كاغەزی تێیكەوتووە‌و رۆژنامەگەری كوردیش بە قوڵی لەژێر ئەو هەڕەشە‌و قەیرانەدایە، بە جۆرێك كە قەیرانەكە لە كوردستان زۆر سەختترە لەوەی رۆژنامە كاغەزییەكانی هەندێك وڵاتی خۆرئاوایی بەدەستییەوە گیرۆدەن.

 

رۆژی 17ی ئەم مانگە، ئەكادیمیای‌ راگەیاندن - عێراق (میدیا ئەكادیمی، ئەكادیمیایەكی تایبەت بە رۆژنامەگەرییە‌و لە لایەن وەزارەتی دەرەوەی ئەڵمانیاوە دەستگیرۆیی دارایی دەكرێت)، ژمارەیەك لە سەرنووسەر‌و رۆژنامەنووسانی كوردستان‌و ئەكادیمیانی بواری راگەیاندنی لە پانانێڵێكدا كۆكردەوە‌و هەمووان گفتوگۆیان كرد لەبارەی ئەو قەیرانەی رۆژنامە‌و گۆڤارە كوردییەكانی باشووری كوردستان تێیكەوتوون‌و هەرەشەیەكی جدیین لەسەر بەردەوام بوونی دەرچوونی ئەو گۆڤار‌و رۆژنامانە. هەروەها ستافی ئەكادیمیەكە لە میانی پێشكەش كردنی دوو باس دا كە لە لایەن دوو رۆژنامەنووسی بیانییەوە پێشكەش كرا، هەم ئاماژەیان بۆ ئەو هەنگاوانە كرد كە میدیای نووسراوی خۆرئاوایی ناویەتی لەدوای پاشەكشەی میدیای كاغەزیی (چاپكراو)، هەم لە میانی باسەكەیاندا پرسیاری ئەوەیان خستە بەردەم رۆژنامەنووسانی كورد كە ئایا میدیای كوردی دەیەوێت لەگەڵ میدیای نوێ جیهانی هەنگاو بنێت؟‌و پێویستە چی بكەن بۆ ئەو گۆڕانكارییانەی پێویستە بكرێن.

 

پاسكاڵ مولەر، رۆژنامەنووسێكی ئەڵمانییە، بە باسێك بە ناونیشانی ״كێشە باوەكانی بەردەم میدیای چاپكراو لە ئەوروپا‌و چۆنیەتی چارەسەركردنیان״ بەشداری پانێڵەكەی كرد، لەو میانەشدا تیشكی خستە سەر ئەو قەیران‌و فشارانەی رووبەڕووی میدیای چاپكراو دەبنەوە لە خۆرئاوا‌و بوونەتە مایەی پاشەكشەی ئەو جۆرەی میدیا، هەروەك ئەو رێگایانەشی بۆ ئامادەبووان باس كرد كە میدیا چاپكراوەكان گرتوویانەتە بەر بۆ لەدەستنەدانی خوێنەرەكانیان، كە هەموو ئەو رێگایانە پەنابردن بوو بۆ میدیای ئەلیكترۆنی، بە ژانەری نوێ‌و جودای رۆژنامەوانی، ئەوەی مولەر باسی كرد لە كۆمەڵگا خۆرئاواییەكان بە دوو ئاراستە دەبێتە مایەی بەردەوامی میدیا، یەكەمیان لەدەستنەدانی خوێنەر‌و زیاد بوونی ژمارەی خوێنەرە كە لە رێگەی پێگەی ئەلیكترۆنی ‌و ئینتەرنێتەوە دەگاتە ژمارەیەكی زۆرتری خوێنەر، كە ئەمەش ئاراستەی دووەمیش بە قازانجی دامەزراوە میدیاییەكان دەشكێنێتەوە، بە هۆی ئەوەی زۆربوونی خوێنەر دەبێتە مایەی دەستەبەر كردنی ریكلامی زیاتر كە داهات لەو رێگەیەوە زیاد دەكەن، هەروەك وەرگرتنی بڕێك پارە لە خوێنەری بابەتەكان لە رێگای ئالووێری ئەلكیترۆنی دراو ئەویش دەبێتە سەرچاوەیەكی دیكەی داهات لە كوردستان.

 

 

بۆ كوردستان‌و میدیای كوردی هیچ یەكێك لەو دوو ئاراستەیە سوودبەخش نین، چونكە میدیای ئەلیكترۆنی بە بەراورد بە شاشەی تەلەفزیۆنی سەتەلایت هێشتا ناوەندێكی گرنگی بڵاوكردنەوەی ریكلام‌و وەبەرهێنانی میدیایی نییە، سەرباری ئەوەش خوێنەری كورد ئامادە نییە پارە بدات بۆ خوێندنەوەی بابەتی رۆژنامەوانی‌و وەرگرتنی زانیاری لە پێگە ئەلیكترۆنییەكانیش، ئەگەر ئامادەبێت پارەش بدات، سیستمی بانكی‌و كارتی پارەدانی ئەلیكترۆنی لە كوردستان نییە یان كەمینەیەكی خەڵك شارەزایی هەیە لەو جۆرە سەودا‌و مامەڵە داراییە.

  

هەر لەو پانێڵەدا، كاسرین شێر، سەرنووسەری بەشی ئینگلیزی پێگەی (ئەلنیقاش) باسێكی سەبارەت بە:

كاریگەرییە ئەرێنی‌و نەرێنییەكانی سۆسیال میدیا لەسەر میدیا‌و وەرگر پێشكەش بە ئامادەبووان كرد.

یەكێك لەو ئامانجانەی میدیا ئەكایمی هەوڵی بۆ دەدات بریتییە لە «بەرزكردنەوەی ئاستی‌ پرۆفیشناڵێتی‌ رۆژنامەوانی‌‌و  پاڵپشتی‌ سەربەخۆبونی‌ دەزگا رۆژنامەوانیەكان، چ لەڕوی‌ نووسین‌و چ لەڕوی‌ ئابوریەوە بەشێوەیەك بەردەوامبونیان مسۆگەر بێت.״ ئەمەش لە رێگەی كاركردنی ئەكایمیاكە لەگەڵ تۆڕێكی‌ میدیاكارانی‌ نێودەوڵەتی‌ كە تایبەتمەندن لە بوارەكانی‌ پیشەسازی‌‌و بەرهەمهێنانی‌ میدیا‌و بەبازاڕیكردن، كە ئەم پسپۆڕانە كار لەگەڵ دامەزاروە رۆژنامەوانیە گەورە بچوكەكانیش دەكەن بەبێ‌ جیاوازی‌.ئەمەش بە گوێرەی ئەو ئامانج‌و ئەركانەی ئەكادیمیاكە لەسەر پێگە ئەلیكترۆنییەكەی ئاماژەی پێكردوون.

 

هاتنە ناوەوەی ئەو ئەكادیمیایە لە رێگەی پێشكەش كردنی ئەو جۆرە خزمەتگوزارییانەی لە سەرەوە ئاماژەیان پێكراوە، خزمەتێكی بەرچاو بە رۆژنامەوانی كوردی دەكات، چ لە رووی دارشتنی پیشەییانە‌و باشتری بابەتە رۆژنامەوانییەكان كە خوێنەری زیاتر رادەكێشن بۆ میدیاكان، لە لایەكی تریشەوە هاوكار دەبێت لەوەی ئەو میدیا چاپكراوانەی بەردەوام دەبن لە دەرچوون بتوانن خۆیان لەگەڵ دۆخی نوێ‌‌و خواستی لەمەودوای خوێنەری كورد بگونجێنن. ئەگەر پشتگیر یان سەرچاوەی دارایش مسۆگەر بكەن چ بە راستە‌وخۆ یان ناراستەوخۆ بۆ ژمارەیەك میدیا ئەوكاتە ئەگەر نەشبێتە هۆی زاد بوونی ژمارەی ئەو بڵاوكراوانەی دەردەچن، لانیكەم رێگر دەبن لەوەی ژمارەیەكی دیكەش بڵاوكراوە بەهۆی قەیرانی داراییەوە ناچار بن دەست لە كاری دەرچوون هەڵبگرن.

 

ئەو كاریگەرییانەی قەیرانی دارایی خستوونیەتە سەر رۆژنامە‌و گۆڤارە كوردییەكان، سەرەكیترینیان بریتییە لە كەمبوونەوەی جموجۆڵی بازرگانی‌و وەبەرهێنان، كە ئەمەش وایكردووە بە بەراورد بە 10 ساڵی رابردوو، میدیا كوردییەكان بە رێژەی (%50) ‌و بۆ هەندێك بڵاوكراوە زۆرتریش لەو رێژەیە ریكلام‌و داهاتی ریكلامیان كەم بكات، بەدوای ئەویشدا بێ‌ سەروبەرەی حكومەت لە دابەشكردنی مووچەی مووچە خۆرانی دەوڵەتی‌و كەمبوونەوەی هەلی كار لە كەرتی تایبەت بەهۆی قەیرانە داراییەكەوە لە لایەكەوە وایكردووە خەڵك كەمتر بتوانن بڵاوكراوەكان بكڕن، لە لایەكی تریشەوە حكومەت لە چوارچێوەی سیاسەتی سەكهەڵگوشین دا بڕیاری داوە، زۆرینە فەرمانگە‌و دامەزراوە دەوڵەتییەكان بەشداری مانگانەی كڕینی بڵاوكراوەكان رابرگرن، كە پێشتر بەشێكی بەرچاوی فرۆشی بڵاوكراوەكان بۆ دامەزراوە حكومییەكان بوو. ئەمانە گرفتە گشتییەكانن، بەڵام بڵاوكراوە نا حیزبی‌و سەربەخۆكان سەرباری ئەو گرفتانە بەربەستی دیكەش دێتە ڕێیان، لە نموونەی فشاری هەندێك حیزب ‌و كەسایەتییە حیزبییەكان لەسەر كۆمپانیا‌و وەرهێنەران بۆ ئەوەی ریكلامەكانیان نەدەن میدیا ئەهلیەكان‌و زۆرترین ریكلام بدرێتە میدیاكانی سێبەری حیزب یان ئەو دەزگایانە لە بەنچینەدا موڵكی سەركردە‌و بەرپرسە باڵاكانی حكومەت ‌و حیزبەكانن. ئەمە سەرباری جیاوازی كردنی حكومەت لە پێدانی ئاگارداریییەكانی دامەزاروە حكومییەكان بە رۆژنامە‌و بڵاوكراوەكان.

 

كاروان ئەنوەر، سكرتێری لقی سلێمانی سەندیكای رۆژنامەنووسان، كە یەكێك بوو لە بەشدارانی پانێڵكەی میدیا ئەكادیمی، رایگەیاند قەیرانی دارایی لە كوردستان بە جۆرێك كاریگەری‌و فشاری خستووەتە سەر بڵاوكراوەكان، لە كۆی 1000 بڵاوكراوە كە مۆڵەتی دەرچوونیان لە سەندیكا وەرگرتووە كەمتر لە 50 بڵاوكراوە هێشتا بەردەوامن لە دەرچوون‌و ئەوانی تر داخراون. كە هۆكاری داخرانەكەیان دەگەڕێنێتەوە بۆ هۆكاری قەیرانی دارایی.

تارق فاتح، خاوەنی رۆژنامەی هاوڵاتی، كە ماوەیەكە رۆژنامەكەی وەستاندووە، پێی وانییە داخرانی زۆرینەی بڵاوكراوەكان تەنیا بەهۆی دۆخی دارایی هەرێم بێت، ئەو كە یەكێكی دیكە بوو لە بەشدارانی پانێڵەكەی میدیا ئەكادیمی، باس لەوە دەكات، هەندێك لە بڵاوكراوەكانی سێبەر تەنیا بەو ئامانجە دەركراون ببنە هاوبەش لە ریكلام‌و فرۆشی میدیای ئەهلی‌و لەو رێگەیەوە بەربەست بخەنە رێی بەردەوام بوونی میدیای ئەهلی، «ئێستا كە ئامانجەكەیان پێكاوە‌و بڵاوكراوە ئەهلییەكان هەندێكیان داخراون هەندێكی دیكەش بەرەو پووكانەوە دەچن، كەواتە هۆكارێك نەماوە بۆ دەرچوونی هەندێك میدیای سێبەر، چونكە ئەوان تەنیا بۆ ئەوە دەردەچوون لە گرنگی میدیای سەربەخۆ كەم بكەنەوە״.

 

لە دووەم برگەی پانێلەكەدا، تارق فاتح، باسێكی لە بارەی ئەستەنگەكانی بەردەم دەرچوونی بڵاوكراوە ئەهلییەكان پێشكەش كرد، ئاودێر شێخ عومەر- كە بە نوێنەرایەتی رۆژنامەی كوردستانی نوێ‌ بەشداری كردبوو، باسێكی لەبارەی گرفتەكانی میدیای حیزبی لە رۆژگاری پاشەكشە كردنی میدیای چاپكراو پێشكەش كرد.

ئاودێر، باسی لەوە كرد كە قەیرانی دارایی كاریگەرییەكەی نەگەیشتووەتە ئەو ئاستەی ببێتە هەرەشە لەسەر بەردەوام نەبوونی میدیای چاپكراوی حیزبی، بەڵام ئەوەی كە ئەو جۆرە لە میدیا ناچاری بەخۆداچوونەوە دەكاتە گەشەسەندنی تەكنەلۆژیا‌و دەستگەیشتنی زۆرینەی خوێندەوارانی كوردە بە تەكنەلۆژیا، ״میدیای چاپكراو لە خیرای گەیاندنی هەواڵ‌و راپۆرتە هەواڵ‌و زانیارییە گشتییەكان بەزیوە لە بەرامبەر بڵاوكراوە ئەلیكترۆنییەكان، بۆ بەردەوام بوون پێویستی بە بەخۆداچوونەوە هەیە، دەبێ‌ بیرە لە دروستكردنی ئەو جۆرە راپۆرت‌و شیكارییانە بكاتەوە كە تایبەتن‌و میدیای ئەلیكترۆنی بڵاوی نەكردوونەتەوە״.

زۆرینەی بەشدارانی  پانێڵەكەی میدیا ئەكادیمی، بۆچوونەكانیان بەو ئاراستەیە بوو كە هێشتا سەردەمی میدیای كاغەزی بەسەر نەچووە، بەڵكو ئاستەنگ هەیە لە رێگای بەردەوام بوونی، ئەگەر ئەو ئاستەنگانە كەم بكرێنەوە ئەو جۆرە لە میدیا هێشتا پێگەو رۆڵی خۆی لەدەست نەداوە‌و دەتوانێ‌ شانبەشانی میدیای ئەلكیترۆنی درێژە بە ئەركی خۆی بدات.

 

كەمال رەئوف، سەرنووسەری گۆڤاری شار‌و خاوەنی دامەزاروەی میدیای شار پرێس، كە بەشداری پانێلەكەی كردبوو،هاوڕایە لەگەڵ ئەوانەی پێیان وایە زەمەنی میدیای كاغەزی بەسەرنەچووە، بەڵام بە بۆچوونی ئەویش ״پێویستە میدیای پەیپەری هەندێك گۆرانكاری بەسەر خۆیدا بهێنێت، ئەو شێوازەی جاران كارمان لەسەر كردووە رەنگە نەتوانێت وەكو جاران خوینەری هەبێت و رووبەرێكی فراوان روومال بكات‌و زانیاری و هەواڵەكان بگوێزێتەوە״ بەو پێیەی وەك ئەو ئاماژەی بۆ دەكات خوێنەر ئێستا سەرچاوەی خێراتری تری دەستكەوتوە بۆ پەیداكردنی زانیاری بۆیە هەندێك لەوانەی هۆگرن بە پەیپەروە ماوەتەوە، بەو پێەیی״ جۆریك هەواڵ و زانیاری ناو پەیپەرەكان بە دیقەترن قورستر وەردەگیرین، بۆیە پێویستە رۆژنامەنووسان بیر لە شێوازێكی نوێ بكەنەوە تێكەڵكردنی شێوازی تر بە میدیای پەیپەری.״

دانا ئەسعەد، بەڕێوەبەری میدیا ئەكادیمی، دەڵێ‌: وەكو ئەو كێبەركێیەی لە نێوان سینەما و سەتەلایتدا خەڵك دەیوت ئەمانە یەكێكیان ئەوی تریان دەكوژێت، بەڵام وانەبوو لەبەرئەوەی شتەكان بەرە ‌و نوخبەوی بوون دەڕوات. بە بۆچوونی دانا، ״میدیای چاپكراو لەمەوەدوا دەبێتە میدیایەكی نوخبەوی‌و چیتر ناتوانێت شەڕی هەوالی رۆژانە بكات״.بۆ ئەو بۆچوونەیشی نموونەی ئەوە دەهێنێتەوە: لە ئێستادا میدیای ئەوروپی هە‌یە رۆژی دوو جار دەردەچێت بەیانی و ئێوارە، ئەوجاش فریا ناكەوێت بچێتە نێو ئەم پێشبڕكێیەوە لەبەر‌ ئەوەی ئامراز و كەرەسەی بڵاوكردنەوەی خێراتر هەیە لە چاپكراو  بۆیە دەكرێت میدیای چاپ ببێت  بە میدیایەكی نوخبەوی. ״ئەگەر بمانەوێت لە‌گەڵ میدیای نوێ بڕۆین ناچارین فێری بین، میدیا  نوێكەش بە هەواڵسازی بەئەزمون ناڕوات بەڕێوە، بەڵكو پێویستی بە گەنجی زیرەك و شارەزا و بە سەلیقە لە بواری تەكنەلۆژیای كۆمپیوتەر‌و دیزاین‌و ڤیدیۆ‌و گرافیك‌و فیچەردا״.

  

ئەو میدیا تازەیەی كە ئەمریكا و ئەوروپا دەستیان داوەتێ، تاكو ئێستا لای ئێمە بوونی نییە، سایتە خۆرهەڵاتییەكان كە كوردییەكانیش دەگرێتەوە پشت بە دوو ئامراز دەبەستن نوسین‌و وێنە. كە بە بروای بەڕێوەبەری میدیا ئەكادیمی ״ئەم مۆدێلەش لە كاری ئەلەكترۆنیدا كۆتای پێ هاتوە، مۆدێلی تازە ئەوەیە سایت لەیەك كاتدا رۆژنامە‌و رادیۆو‌ تەلەفزیۆن‌و‌ گەلەریش بێت.״داناو هاوكارەكانی لە میدیا ئەكادیمی لە ماوەی رابردوودا راهێنانیان بە گروپێكی رۆژنامەوانی عیراقی كردووە لەسەر ئەو ژانرە نوێەی كاری میدیای كە بە میدیای نوێ‌ ناو دەبرێ‌‌و لە خۆرئاوا لە برە‌و گەشەی خێرادایە، ئەویش بریتییە لە ئامادەكردنی یەك بابەتی رۆژنامەوانی كە بابەتەكە لە یەك كاتدا نووسین، ڤیدیۆ، فایلی دەنگی‌و فۆتۆیشی تێدایە. ئامادەیشیان نیشاندا بۆ ئاشنا كردنی رۆژنامەوانانی كورد بەو ژانرە رۆژنامەوانییە نوێیە‌و مەشق‌و راهێنان كردن بە رۆژنامەنووسانی كوردستان.

 

كۆدەنگی سەرنووسەر‌و رۆژنامەوانان‌و ئەكادیمیانی كایەی راگەیاندن‌و ژمارەیەكیش لە ستافی میدیا ئەكادیمی لەسەر ئەوەی سەردەمی میدیای كاغەزی هێشتا بواری لەبەر دەمدایە بۆ بەردەوام بوون، بە مەرجێك گۆڕاكاریی لە شێوازی بابەت‌و گرنگیدانەكانیدا بكات بە جۆرێك لە ئاست چاوەڕوانی‌و خواستی خوێنەر‌و وەرگرانیدا بێت، هیوایەك دەبەخشێت بە هۆگرانی میدیای كاغەزی كە مەترسی نەمانی رۆژنامەی كاغەزی هێندە نزیك نییە‌و لە ئایندەی زۆر نزیكدا روو نادات، لە هەمان كاتیشدا ترسی لەدەستچوونی پیشەی رۆژنامەگەری لەلای رۆژنامەنووسان‌و تەكنیك كارانی بواری رۆژنامە كاغەزییەكانیش ئەگەر بە شێوەیەكی كاتیش بێت دەڕەوێنێتەوە. ئەوەی بەشە شێری لە‌و ترس‌و دڵە راوێكیە بۆ دەمێنێتەوە خاوەن ئیمتیاز‌و سەرنووسەری رۆژنامە‌و گۆڤارەكانن كە ئایا دەتوانن دەچەیەك بۆ دەرباز بوون لەو دۆخە داراییەی ئێستایان بدۆزنەوە‌و تێچووی دەركردنی بڵاوكراوەكانیان مسۆگەر بكەن، لەگەڵ ئەوەشدا بەو ستاف‌و توانا مرۆییەی كە لەبەردەستیان ماوە بتوانن بابەتەكانیان وەڵامدەرەوەی خواست‌و چاوەڕوانی لەمەودوای خوێنەرەكانیان بێت‌و لە ململانێ سەردەمیانەیەدا خۆیان لە بەرامبەر تەكنەلۆژیا‌و میدیای ئەلكیترۆنی‌و سەتەلایت دا رابگرن‌و نەبەزن.

 

http://www.knwe.org