بەدڵنییاییەوە هۆكاری بەفیڕۆچونی زۆرترین كات وتواناكانمان لە گفتوگۆ و قسەكردنی ناو كۆبونەوە و بەیەكگەیشتنەكانمان نەزانینی جیاوازیكردنە لە نێوان ( حەقیقەت و بۆچون ) دا, بۆیە دەبینین زۆرێك لە گفتوگۆی بەرنامە تەلەفزیۆنی و بەیەكگەیشتنە كۆمەڵایەتی و سیاسیە فەرمی و نافەرمییەكان وا توندەو بینەرانی وا سەرقاڵ دەكات بەخۆیەوە وادەزانی قیامەت هەڵساوە! ؟ كەچی دوایی بۆت دەردەكەوێت هۆكارەكەی نەزانینی جیاوازیكردنە لەنێوان حەقیقەت و بۆچونێك كە قابیلی قەبوڵكردن و رەتكردنەوەیە!!
بۆن مونە گەر كەسێك وتی ؛رۆژ لەرۆژهەڵاتەوە هەڵدێت؛ ئەوە باسكردنە لە حەقیقەت هیچ جێی قسە لەسەركردن نییە تەنانەت ناتوانی بڵیت بۆ ؟
بەڵام گەر وتی ؛تاران پایتەختی میسرە؛ ئەوە پێویستە رابگیرێ و بۆی راست بكرێتەوە بۆ ئەوەی ئەو گفت و گۆیە لەسەر ئەو زانیاریە هەڵەیە بینا نەكرێت .
خۆ گەر وتی ؛ قاهیرە جوانترە لە تاران ؛ گەر دەلیلیشی هێنا ئەوە باس لە بۆچونی خۆی دەكات ئەكرێ منیش هاوڕابم لەگەڵیدا وەئەكرێت هاوڕانەبم چونكە لەكۆتاییدا ئەوە تەنها بۆچونی ئەوە .
زۆرترین گرفت و گۆكانیی ئێمە باس لە بیرو بۆچون و رەئییە , پێویستە بەڕێزەوە گوێ لێبگیردرێت وە هەموو كەس مافی ئەوەی هەیە بە ئارامی گوزارشت لە رەئی و بیرو بۆچونی خۆی بكات , ئێمە بەداخێكی زۆرەوە نە لەماڵەوە نە لە قوتابخانە فێری ئەو جیاوازییە نەكراوین كە هەیە لەنێوان( حەقیقەت و بۆچون )دا بگرە زۆرێك لەكێشەی ئەندامانی خێزان و سەرجەم ئۆرگانەكانی كۆمەڵگە هەر لێرەوە سەرچاوەی گرتووە !.
گرنگە و پێویستە بزانین بابەتی حەقیقەت یاخود( رەها ) زیاتر لە زانستە سەلمێنراوەكاندا هەیە وەك زانستی بیركاری , بەڵام بەپێچەوانەوە بابەتە مرۆیی و سیاسی و زۆربەی بابەتە كانی ژیانی مرۆڤ دەچنە خانەی بیرو بۆچونەوە ودەكرێت گفت وگۆیان لەبارەوە بكرێت .
بۆ زیاتر تیشكخستنە سەر ئەم بابەتە هاوڕێیەكم لەئەورپا گەڕایەوە پاش تەواو كردنی خوێندنی دكتۆراكەی كەئەم باسەم لەگەڵدا كرد ئەویش قسەكانی پشتڕاست كردەوەو وتی ئێمە لەسەرەتای خوێندنمان بۆ دكتورا شەش مانگ "چۆنیەتی نوسین و گفت و گۆ "مان خوێندووە وەتەئكیدی كردەوە لەسەر ئەوەی كە دەركەوت گرفتی سەرجەم ئێمەی خوێندكارانی شەرق لەو زانكۆیە ئەوەبوو كەلەهەموو قسەكردن و نوسینەكانماندا حدی و قەتعی بووین هیچ موناقەشەمان قەبوڵ نەبوو , بەڵام غەرب لەو كێشەیە خۆیان رزگار كردووە هەمیشە لە دەربڕینی بیرو بۆچون بەزمانی ئیحتمالی قسەدەكەن نەك حدی و قەتعی وەئاماژەی بەوەدا كە ئینگلیز بۆ دەربڕینی بیرو بۆچون هەمیشە ووشەكانی could , might ,may, would بەكار دەهێنن كەمانای: ئیحتمالە , گونجاوە, ئەكرێت , پێم وایە دەگەیەنێ .بەڵام گەر باس لە حەقیقەت بوو وەڕادەی زانیارییەكە زۆربەرز بوو ئەوكات ووشەی should , is ,will , must بەكار دەهێنن , بۆیە پێویستە لەزمانی دیالۆكدا بابەتەكان بەشێوەی بیروبۆچون بخرێنە روو نەك حەقیقەتی موتڵەق ( رەها ) ئەمە وادەكات كەهەردوولا لەكۆتاییدا بگەنە چەند خاڵێكی هاوبەش , بەپێچەوانەوە هەردوو لا بەرگری لەووتەكانیان دەكەن هیچ لایەكیان سازش ناكەن لە قسەی خۆیان .
بەداخەوە ئەم جیاوازییە گەورەیە لای زۆرێك لەكەسە دیارو پێگەیشتوو رۆشنبیرو وەدەسەڵات دارانی ئەم وڵاتە رۆشن نییە, بەتایبە لەكاتی موناقەشەو قسەكردنیاندا بەدیاردەكەوێت كەبۆچونی خۆی چۆن بەشێوەیەكی و قەتعی و حەدی بەدەنگی بەرز وەك حەقیقەتێكی بەڵگەنەویست دەخاتەروو ! وە توڕە دەبێت هەڵدەچێت گەر رەدی بكەیتەوە و بڕوای پێنەكەیت.
لەهەمو حاڵەتێكدا بیرو بۆچوون خاوەندارێتی بۆ هەركەسێك بگەڕێتەوە ئەكرێ جیاوازبیت لەگەڵیدا چونكە ئەو بیربۆچونەی ئەو گوزارشتە لە هەست و تێڕوانین و زانیاری وحەزو ئارەزوی ئەو, ئیحتمالی راستی و هەڵەیشی هەیە, وە زۆر جاریش بەداخەوە لە تەفسیری ئایەتێكی قورئانی پیرۆز یان فەرمودەیەك ئەم كێشەیە دروست دەبێت ! ئەو بەڕێزە ئیدی مامۆستایەكی ئاینی بێت یان هەركەسێكی تر لەبری ئەوەی بڵێت بیرو بۆچونی من بۆئەم ئایەتە یان فەرمودەیە ئاوایە كەچی وەك حەقیقەت تەفسیری ئایەتەكە یان مانای فەرمودەكە دەخاتە روو دەڵێت ئەمە نەصە! ئەمە دەقی قورئانە! یان فەرمودەیە! خوا وادەفەرموێت پێغەمبەر (د.خ) وادەفەرموێت هیچ جێی موناقەشە نییە!؟ بەڵام لەڕاستیدا ئەوە راستە ئایەتی قورئانە بەڵام لەهەموو حاڵەتێكا ماناكەی تێگەیشتنی ئەوە بۆ ئەو ئایەتە یان فەرمودەیە , چونكە هەرئەو ئایەتە كەئەو وامانای دەكات زانایەكی تر موفەسیرێكی تر وامانای ناكات , ئیتر چ پێویست ئەكات مانای ئایەتەكان یان فەرمودەكان وەك حەقیقەتێكی موتڵەقی موناقەشە هەڵنەگر بخرێنە روو!! بەدەر كەوت كەئەم بیرو بۆچونە چەندە زەرەری هەبووەو هەیە, وەچەندە كێشەی خولقاندووە لەدونیای ئیسلامیدا .
وە زانایانی پێشو رەحمەتی خوایان لێبێت بە رێژەیی سەیری شتەكانیان كردووە وەهەر ئەوەش لۆژیكی قورئانە كە دەفەرموێت ( وانا او ایاكم لعلی هدی او فی چلال مبین ) وە ئیمام شافعی وەك پێشەوایەكی ئەوبوارە فەرمویەتی ( رای صواب یحتمل الخگأا و ورای غیری خگا‌و یحتمل الچواب) واتە بۆچونێكی من كەخۆم بەراستی دەزانم ئەكرێت هەڵە بێت وەبۆچونی كەسێی تر كەمن بەهەڵەی دەزانم ئەكرێت راست بێت.
بەڵام حەقیقەت وەك رۆژ روناكە كەس ئینكاری ناكات مەگەر كەسێكی زۆر ئینكارو موتەكەبیر بۆیە دەبینین دەزگا راگەیاندنە پیشەییەكان ( كە زۆر كەمن)! هەوڵ ئەدات كە حەقیقەت و بۆچوون تێكەڵ نەكات , خۆ ئەگەر پێویستی كرد پێشكەشكارەكە بۆچونی خۆی بڵیت خێرا دەڵێت وەك رای خۆم .
بۆیە كەسی هۆشیار لەكاتی گفت وگۆدا زۆر ئاگای لەو جیاوازیە هەیە لەنێوان حەقیقەت و بۆچون دا وەهیچ خۆی نارەحەت ناكات كاتێك كەسێك بۆچونی خۆی دەخاتە روو بەتایبەت ئەوانەی كە بۆچونی كەس قەبوڵ ناكەن و سورهەڵدەگەڕێن دەلەرزن كاتێك كەسێك بەرامبەریان دەوەستێتەوە باشترین شت بۆ ئەوەی لێی دەرچیت پێی بڵێیت (من رێزی بۆچونەكەت دەگرم ) .
ئێمە گەر نەتوانین خەڵكی تر بگۆرین بەڵام خۆدەتوانین ئاگاداری بكەینەوە لە جیاوازی نێوان حەقیقەت و بۆچون , چونكە نەزانینی ئەو جیاوازییەیە كە دۆخێكی ناخۆشی پڕلە رق و كینە و بوغز دروست دەكات لەنێوان ئەو دوو كەسەدا بەتایبەت لەوكۆمەڵگەیەی كە رانەهێنراوە لە سەر قەبوڵكرنی بۆچونی جیاواز( فقهی ئیختلاف) هەرلەسەرەتاییەوە
هەبۆ خزمەتكردن بەبابەتەكە جێی خۆیەتی ئاماژەیەكی خێرا بكرێت بە جیاوازی نێوان (جدل وحوار )
جدل : كەبەداخەوە زۆرینە خوی پێوە گرتووە شێوەیەكە لەگفت و گۆی توند و حماسی هەریەكە دەلیلی خۆی دەخاتە روو وەبەشێوەی قەتعی و حدی تەحەدا دەكات و هەوڵی قەناعەت پێكردنی بەرانبەرەكەی و بێدەنگردنی دەدات , وەهەمیشە ئەوەی كەزاڵە لەموجادەلەدا ئینكاری و عیناد و دەمارگیرییە چونكە ئەو بەبڕیاری پێشوەختەوە هاتووە , هاتووە قەناعەت بەبەرامبەر بكات !,هاتووە ئامۆژگاری بكات ! نەهاتووە گوێبگرێت! وە هەمیشە لەقسەكردندا ئەداتی جەزم و تەئكید و قەتعی بەكاردێنێت هیچ بوارێك بۆ بەرانبەر ناهێڵێتەوە موناقەشەی بكات. بۆ رونكردنەوەی زیاترلە سەر ئەم پرسە لە قورئانی پیرۆزدا 29 جار ئەم ووشەیە هاتووە, هیچ ئەمری پێنەكردووە و مەدحیشی نەكردووە بەڵكوو هەرهەموی لەسیاقی زەمدایە تەنها لەسێ جار رێگەی پێداوە بەڵام بەمەرجی جوان بەكارهێنانی (الا بالتی هی احسن ) وەلەفەرمودەیەكیشدا تەئكید لەوە دەكاتەوە كەپێغەمبەر (د.خ) دەفەرمێ (ما چل قوم بعد هدی كانوا علیه الا اوتو الجدل )
حیوار : گفت و گۆكردنە لەسەر بابەتێكی خیلافی بە ئارامی و ڕێزەوە بەمەبەستی گەیشتن بە حەقیقەت وەگەیشتن بە رێكەوتنێك پارێزگاری بكات لەمافی هەردوولا.
وەهەمیشە كاتێك حیوار سەركەوتوو دەبێت هەردوو لایەنی بەرانبەر هاوشان یان نزیكی یەكبن لە ئاستی زانستی , رۆشنبیری , ژیری , تێگەیشتن , هتد , بۆیە پێویستە لەسەرەتاوە ئەوە بزانی كە بەرانبەرەكەت ئایا هاوشانی خۆتە , وە حیوار بێگومان گفت و گۆیەكی سەردەمیانەی بەرهەمدارە لەسەر پرسێك بە پێی بنەماو ئادابێك كە فكرەو بۆچونی هەردوولا بەیەك بگەیەنێ و وە دیدو بینشیان ئاوێتەی یەكتربكات , كە دەرەنجامەكەی قەناعەت بونی لایەكیانە بەلاكەی تر یان دروستكردنی دیدێكی نوێیە كەهەردولاكۆكبن لەسەری , بێگومان بۆئەوەی حیوار گفت وگۆكان سەركەوتوبێت پێویستە ریعایەتی چەندین ئوسوڵو ئاداب بكرێت هەر لە ساغ كردنەوەی نیەت لای هەردوولا , زانیاری تەواو لەسەر بابەتەكە ,هاوكوفئی هەردوولا و رێكەوتن لەسەر بایەتی حیوارەكە ,دروستكردنی كەش و هەوایەكی ئارام لە كۆبونەوەكەدا , هەڵبژاردنی ووشەی جوان و دوروست , رەخساندنی بوار بۆبەرانبەر بیربكاتەوە , خۆبەدورگرتن لە خۆبەزلزانین با هەقیش لای تۆبێت ,خۆ راهێنان لەباش گویگرتن, بەكارهێنانی دەستەواژەی پێشنیاردەكەم ,داوادەكەم, لەبری ئەمركردن , وەچەندەها ئادابی تر كەهەرهەمویان زامنی سەركەوتنی گفت و گۆكەن .
لێرەوە بزانە ئیدی بۆچی زۆرینەی گفت و گۆكانمان سەركەوتوو نین و بەرهەمدارنین.